Biobased, biologisch afbreekbaar of composteerbaar?

Laten we bij het begin beginnen. Wat is het verschil tussen biobased, biologisch afbreekbaar en composteerbaar? We vroegen het aan Agnieszka van Batavia, duurzaam verpakkingsadviseur bij The LCA Centre.

Biobased

Biobased is een term die verwijst naar het begin van de keten - de oorsprong van de grondstof waaruit een materiaal als plastic wordt gemaakt. Het betekent dat deze grondstof uit biomassa wordt gemaakt en dus hernieuwbaar is, in tegenstelling tot de meeste kunststoffen, die voornamelijk uit aardolie (fossiel) bestaan. Maar dit zegt niets over 'duurzaamheid'. Voorbeelden van biobased producten zijn bekers gemaakt van PLA, en biobased-PE coatings in kartonnen bekers.

Biobased kan worden gemaakt van reststromen of van grondstoffen die speciaal voor het product worden verbouwd en geoogst en waarvoor dus landbouwgrond en water nodig zijn. De meeste kunststoffen worden gemaakt van fossiele grondstoffen, bijvoorbeeld PET, PP en PE. Fossiele grondstoffen zijn dus niet biobased.  

Biologisch afbreekbaar

De termen biologisch afbreekbaar en composteerbaar verwijzen naar het einde van de levenscyclus van een product en zijn niet synoniem met duurzaam. Zij geven aan dat het materiaal kan worden afgebroken door de natuurlijke activiteit van micro-organismen, in sommige gevallen onder natuurlijke omstandigheden (d.w.z. in de natuur). Maar dit gebeurt vaak alleen onder industriële omstandigheden (d.w.z. in een professionele composteerinstallatie). Omdat ''de afbraak'' sowieso lang duurt en in veel gevallen niet onder natuurlijke omstandigheden plaatsvindt, is composteerbaar geen oplossing voor zwerfvuil en plastic soep. Alle composteerbare materialen zijn biologisch afbreekbaar, maar niet alle biologisch afbreekbare materialen zijn composteerbaar. 

Jelmer Vierstra: Een PLA-bierpul is composteerbaar, maar vergaat niet onder natuurlijke omstandigheden. Het is geen oplossing voor zwerfvuil en plastic soep. Het schept eerder verwarring, omdat mensen soms het idee hebben dat deze producten op natuurlijke wijze vergaan.  

Compostering

Composteren is een door de mens gemaakt proces dat een gecontroleerde omgeving vereist waar tijdscyclus, temperatuur en vochtigheid aandacht vereisen of vragen. De huidige composteringsinstallaties werken met een doorlooptijd van 2 tot 4 weken. Niet alle materialen die worden gebruikt voor (voedsel)verpakkingen kunnen in deze korte periode worden verwerkt. Bovendien levert dit niet altijd de juiste compost op die voldoet aan de specifieke kwaliteitseisen en dus gebruikt kan worden om de bodem te verrijken. De Monitor maakte eerder een interessante uitzending hierover.

Alleen nuttig als het leidt tot meer inzameling van organisch afval

In het verleden hebben een aantal festivals proefprojecten uitgevoerd met het composteren van voedselverpakkingen, maar deze oplossing kan nog niet op grote schaal worden toegepast. Bovendien is het alleen nuttig als het leidt tot een verhoogde inzameling van organisch afval. Het composteren van PLA-bekers is geen duurzame oplossing. Je zou de grondstof verliezen en het zou de compost niet verrijken, omdat het zou worden omgezet in CO2 en water. 

Biobased materialen zijn niet per definitie biologisch afbreekbaar of composteerbaar

En nu is de combinatie van begin en eind in zicht: niet alle biobased materialen zijn biologisch afbreekbaar of composteerbaar. Dat is ook niet per se wenselijk, zeker niet als het gaat om zogeheten drop-in plastics zoals bioPP of bioPET die binnen bestaande recyclingsystemen recyclebaar zijn. Deze kunststoffen zijn chemisch 100% vergelijkbaar met de fossiele versies en kunnen op dezelfde manier worden gerecycleerd als de fossiele versies. Voorkomen moet worden dat deze producten worden aangezien voor biologisch afbreekbaar, want dat zijn ze niet. Het gebruik van de term biobased doet dit soms vermoeden. 

Aan de andere kant zijn er fossiele materialen die biologisch afbreekbaar of composteerbaar zijn. European Bioplastics heeft hier een handig overzicht van gemaakt.

Verbod op kunststoffen voor eenmalig gebruik (SUP)

Eerder schreven we een artikel over de wetswijzigingen. artikel over de aankomende veranderingen in wet & regelgeving. Naast de invoering van statiegeld op kleine flesjes, komt er vanaf 3 juli 2021 ook een verbod op een aantal single use plastic (SUP) producten zoals borden en bestek. Dit verbod geldt ook voor alternatieve producten gemaakt van bioplastic. Maar wat is een duurzame keuze? 

Gebruik zo weinig mogelijk materialen

Probeer altijd met zo weinig mogelijk materialen te werken, en zorg ervoor dat u niet meer materialen gebruikt dan nodig is. In veel gevallen is een herbruikbaar alternatief het meest duurzaam. Het creëert in ieder geval zo min mogelijk zwerfvuil en heeft ook het meest duurzame imago. U kunt dit doen door verschillende opties te vergelijken en te testen. Wil je echt een stap zetten richting circulariteit, onderzoek dan hoe je naast de bekers ook herbruikbare voedselverpakkingen kunt gebruiken. 

Volgens Agnieszka uit Batavia hangt de keuze van de meest geschikte verpakking sterk af van de toepassing. Wat ga je serveren en aan wie zal bepalend zijn bij de keuze van de verpakking. Denk bijvoorbeeld aan (ongecoat) kraftkarton of heb je iets stevigers nodig zoals composteerbare materialen waaronder bagasse, palmblad of falcata hout? 

PLA is ook plastic

In november 2020 publiceerden we het onderzoeksrapport Het onderzoek toonde aan dat de milieu-impact van een biologisch afbreekbare PLA-beker groter is dan die van een PP- of PET-beker. Het onderzoek toonde aan dat de milieu-impact van een biologisch afbreekbare PLA-beker groter is dan die van een beker gemaakt van PP of PET. Maar PLA is toch niet gemaakt van fossiele grondstoffen? Hoe kan het dan slechter zijn voor het milieu?

Jelmer Vierstra: Over het algemeen is biobased klimaatvriendelijker dan fossil-based, een plant haalt immers eerst CO2 uit de lucht. Maar het is niet zo zeker als het lijkt. De milieu-impact van plastic producten hangt van veel factoren af, zowel voor biobased als voor fossiel plastic. Afhankelijk van de landbouwpraktijken, de technische verwerking tot kunststof en welke afvalverwerkingsopties beschikbaar zijn, varieert de impact op het milieu sterk. Vanwege deze factoren kunnen biobased plastics een slechtere impact hebben op het klimaat dan fossiele plastics. Zoals in het voorbeeld van de PLA bierpul. Het actieplan voor biobased plastics geeft duidelijke richtlijnen over hoe de duurzaamheid van biobased alternatieven moet worden beoordeeld.

Minder (fossiele) grondstoffen gebruiken
Jelmer Vierstra: ,,Naast het gebruik van veel minder single-use plastic is de belangrijkste uitdaging om plastic veel beter te recyclen, zodat er minder primaire grondstof nodig is en er niet meer plastic in het milieu terechtkomt. Het zal waarschijnlijk niet mogelijk zijn om kunststoffen volledig circulair te maken, omdat er bij de recyclingprocessen altijd materiaalverlies optreedt. 

Hernieuwbare grondstoffen
Dit betekent dat er op de lange termijn een stroom 'nieuwe grondstoffen' nodig is om de keten te sluiten. Die grondstof moeten we op een hernieuwbare manier produceren, maar we moeten het wel goed bekijken. Hernieuwbaar is niet automatisch hetzelfde als duurzaam. In de praktijk betekent hernieuwbaar dat de grondstoffen afkomstig zijn uit landbouwprocessen. Het gebruik van reststromen vermindert de totale impact, maar is ook niet zonder duurzaamheidsrisico's. Reststromen zijn bijvoorbeeld nodig om de bodemkwaliteit van het veld op peil te houden, en ze kunnen niet onbeperkt worden weggegooid en gebruikt om biobased plastic van te maken.  

Milieu-impact door de hele keten
Agnieszka van Batavia: Bij het maken van een Life Cycle Assessment (LCA) is het belangrijk om naar de impact van de hele keten te kijken en niet alleen naar de milieu-impact van één kilo van een bepaalde grondstof. Een biobased grondstof kan een lagere milieu-impact hebben, maar dat vertaalt zich niet altijd in een product dat beter scoort. Voor de verwerking van deze biobased grondstof zijn namelijk extra processen en/of additieven nodig die de milieu-impact van het eindproduct sterk verhogen. Deze benadering is nu ook opgenomen in het Nederlandse Actieplan Biobased Plastics. 

Duurzaam inkopen
Sta je op het punt om een evenement te organiseren, zodra dit weer is toegestaan? Gebruik deze tijd dan om je goed voor te bereiden op aankomende veranderingen in wet- en regelgeving. En houd rekening met de impact op het milieu bij het maken van je inkoopkeuzes. De Ladder van Lansink De website geeft je een goede leidraad. 

Bieden deze stappen voor u geen oplossing? Kies dan voor een product waarvan de productie de laagste milieu-impact heeft bij verbranding als restafval.

Webinar afvalvrije bekersystemen
Tijdens de week van de Circulaire Economie organiseert Plastic Promise op donderdag 4 februari van 11.00-12.45 uur in samenwerking met Green Events, gemeente Rotterdam, gemeente Utrecht, gemeente Zwolle en gemeente Apeldoorn een Webinar over afvalvrije bekersystemen. Tijdens dit webinar komt u alles te weten over de duurzame keuzes op het gebied van herbruikbare en recyclebare bekers. Daarnaast komen onderwerpen als veranderingen in regelgeving en duurzame voedselverpakkingen aan bod.

Auteur: Laura van de Voort ( link artikel Plastic Belofte)